De afgelopen tijd heeft Nederland te maken gehad met een situatie die veel van ons heeft gevraagd. Om de zwakkeren te beschermen en om de zorg beschikbaar te houden is de samenleving meerdere malen voor langere tijd stilgezet.
Na anderhalf jaar van stevige maatschappelijke offers dreigt de zorg nu opnieuw overspoeld te worden door coronapatiënten. Dit is onwenselijk. Onwenselijk voor de onfortuinlijke coronapatiënten zelf. Onwenselijk voor iedereen die aangewezen is op zorg. En onwenselijk voor de zorg zelf, die al veel te lang op haar tandvlees loopt.
Geen ideale situatie. Zeker niet wanneer er harde keuzes moeten worden gemaakt, tussen wie wel intensieve zorg krijgt en wie niet. Wie wel geopereerd kan worden en wie niet. Wie sterft en wie overleeft.
De vraag is niet of het stilleggen van de samenleving hieraan een bijdrage kan leveren. Dat weten we inmiddels. We kunnen er met zijn allen voor zorgen dat de druk op de zorg, en het menselijk lijden dat ermee gepaard gaat, wordt verminderd.
Er is een meer fundamentele vraag. Een vraag waar we in allerijl steeds aan voorbijgaan. Die van de proportionaliteit.
Het stilleggen van de samenleving heeft neveneffecten. Ondernemers die kopje onder gaan. Geestelijke, sociale en fysieke gezondheid die een knauw krijgt. Ruimer monetair beleid dat tot hogere inflatie leidt, en daarmee bijdraagt aan het vergroten van de armoede in ons land. Toenemende druk op jongere generaties, aan wie wordt gevraagd solidair te zijn zonder er iets voor terug te zien. Een groeiende tweedeling in de maatschappij.
Meer geweld, meer repressie, meer surveillance, meer handhavers, meer regels.
Minder vrijheid.
De fundamentele vraag die we ons op dit moment moeten stellen: Weegt het één tegen het ander op? Is er nog sprake van proportionaliteit? Zitten we niet op de verkeerde weg door de monomane nadruk op de toegankelijkheid van de zorg?
Is het recht op gezondheid van kwetsbaren gelijk te stellen aan het recht op een normaal leven voor gezonde mensen? Is het recht op een gezonde werkplek voor zorgpersoneel even belangrijk als het waarborgen van het recht om je niet te willen laten vaccineren? Is de maatschappelijke tik die een overwerkt, overvraagd, en onderbezet zorgstelsel met zich meebrengt voldoende om de bevolking opnieuw te vragen zichzelf in te sluiten?
En terwijl we deze vraag beantwoorden voor onszelf moeten we ook stilstaan bij het besef dat deze afweging zich niet afspeelt in een vacuüm. Is de toegankelijkheid van de zorg een absolute waarde? Hoe ver zijn we bereid te gaan om deze zeker te stellen? Bij welke prijs zeggen we ‘ho’? Is er zo’n grens?
Als land met een sterke handelstraditie zijn we aan onszelf verplicht deze vragen te stellen. We moeten onderhandelen met het lot. Hoe weten we anders wat iets waard is? Hoe weten we anders wanneer we teveel betalen?
Er zijn andere scenario’s denkbaar. Bijvoorbeeld een scenario waarin we ziekte en dood als natuurlijke onderdelen van het leven accepteren, hoe moeilijk dit ook is. Niet voor altijd, maar misschien wel voor de komende paar jaar.
Het is niet zo’n gekke gedachte, we hadden immers in de jaren ’90 stelselmatig te maken met lange wachtlijsten in de zorg. Die zijn inmiddels opgelost, maar als we er toentertijd mee konden leven, waarom is het tijdelijk accepteren van een gelijksoortige situatie nu dan niet bespreekbaar?
De verwachting is dat de dreiging van covid-19 mettertijd minder zal worden. Je kunt je voorstellen dat herhaalde blootstelling aan het virus op termijn leidt tot een grotere weerbaarheid van de gemiddelde Nederlander. Uiteraard bijgestaan door vaccins, boosters, en geneesmiddelen.
Ik zeg niet dat ik zo’n scenario graag zie. Natuurlijk niet.
Ik zou graag zien dat het fundamentele debat wordt gevoerd – dat we gezamenlijk bepalen wat we ervoor over hebben om de zorg beschikbaar te houden op de korte én de lange termijn. In plaats van dat we paniekvoetbal blijven spelen zodra de besmettingscijfers weer uit de pas beginnen te lopen.
In de politieke houding ten opzichte van dit virus wordt de toegankelijkheid van de zorg een haast absolute waarde toegekend. Maar is dat nog terecht als het maatschappelijk draagvlak voor nieuwe verzwaringen blijft afnemen?